رعایت اخلاق حرفه‌ای در مرحله‌ی تحقیقات
یکی از راه‌های تحقیق و گردآوری اطلاعات برای ساخت یک فیلم مستند، یا حتی برای عکاسی از یک مکان یا کشیدن یک نقاشی، می‌تواند مطالعه و تحقیق درباره‌ی آن سوژه باشد. در این مسیر، گاهی پیش می‌آید که شما برای کسب اطلاعات باید با افراد متخصص مصاحبه کنید، یا وقتی که سوژه‌ی فیلم شما یک انسان است، باید با آن شخص مصاحبه کنید. در فصل قبلی این مطالب در همین سایت، درباره‌ی اصول یه مصاحبه نکاتی را به شما پیشنهاد دادیم.
حالا این‌جا درباره‌ی رعایت نکات اخلاقی و قانونی یک مصاحبه برای کسب اطلاعات حرف می‌ِ‌زنیم.
- فرض کنید که با یک شخص قرار مصاحبه دارید: حتما باید قبل از مصاحبه، خودتان به موضوع مربوطه، اشراف داشته باشید. یعنی دقیقا خودتان بدانید که درباره‌ی چی می‌خواهید حرف بزنید. سوال‌ها را دقیق رو روشن، به ترتیب آماده داشته باشید. چرا مهم است؟ وقتی شما با آقا یا خانم ایکس مصاحبه دارید، و خودتان هنوز نمی‌دانید که اصل موضوع فیلم یا عکاسی شما قرار است چه باشد، انگار دارید به آن آدم توهین می‌کنید. این خیلی مهم است که فرد مصاحبه‌شونده، احساس نکند که شما سردرگم هستید و هیچ مطالعه و آشنایی‌ای با موضوع مصاحبه‌تان ندارید.
پس یادتان باشد که قبل از ورود به مصاحبه، تحقیقات دقیق ضروری است. شما باید با پس‌زمینه‌ی آن فرد، زمینه‌ی داستان و هدف فیلم مستند خودتان آشنای آشنا باشید. سوالات شما نشان می‌دهد که خودتان چه‌قدر با سوژه‌ی فیلم‌تان آشنا هستید.
مثال؟ شما قرار است درباره‌ی تاریخچه‌ی بازار تبریز یک مستند بسازید، حالا رفته‌اید با خانم فلان که مورخ است درباره‌ی بازار مصاحبه کنید: اول اسم ایشان را اشتباه می‌گویید، بعد می‌گویید “موضوع مصاحبه را یادم نیست ولی فکر کنم درباره‌ی بازار قزوین است”، بعد…
شما لازم است که حتما قبل از مصاحبه، به کلیات ِ موضوع مسلط باشید.
پیشنهاد: مصاحبه را بگذارید بعداز مرحله‌ی مطالعه‌ی کتاب و مقالات، اجازه بدهید که اول کمی اطلاعات کلی داشته باشید بعد سراغ دیگران بروید.
اگر در حرف‌زدن، پت‌پت می‌کنید، احساس خجالت دارید، قبل از مصاحبه جلوی آینه با صدای بلند چندین‌بار با چند لحن و مدل مختلف، سوال‌هایتان را از خودتان به‌جای آن فرد، بپرسید. تمرین مصاحبه بکنید.
به شکل نمایشی، قبل از مصاحبه‌ی واقعی، با یک دوست یا عضوی از خانواده، همان مصاحبه و سوالات را تمرین کنید: یک مصاحبه‌ی نمایشی انجام بدهید. - شما برای هر مصاحبه‌ای، ممکن است یک یا چند مجوز یا موافقت‌نامه نیاز داشته باشید. مهم‌ترین مجوز، کسب اجازه‌ی مصاحبه از خود آن فرد است. یعنی لازم است که وقتی با کسی حرف می‌زنید، حتی با پدر و مادر خودتان، قبل از آغاز سوال‌وجواب، به او بگویید که هدف از این گفت‌وگو چیست. “من می‌خواهم یک فیلم مستند بسازم و این سوال‌ها، برای تحقیقات آن فیلم است. شما که مشکلی ندارید؟ چون جواب‌های شما خیلی به من کمک خواهد کرد”
مهم است که چه‌طور و با چه کلماتی از افراد اجازه بگیرید. سعی کنید صادقانه حرف بزنید و اصل مطلب را بگویید، اما با کلمات مهربانانه و مودب، و به او یادآوری کنید که هر جواب او، به شما کلی کمک خواهد کرد. بگذارید آن فرد احساس کند که در شکل‌گیری یک اثر هنری، موثر است.
اگر می‌خواهید از مصاحبه فیلم بگیرید، یا صدای آن فرد را ضبط کنید، حتما به او بگویید “ایرادی که نداره من این سوال‌جواب‌ها رو ضبط کنم؟”
اگر آن فرد، دوست نداشت جلوی دوربین باشد، می‌توانید یا صدایش را ضبط کنید، یا دوربین را به سمتی بگیرید که صورت آن فرد در آن نباشد. درواقع یک زرنگی ِ خوب انجام داده‌اید. صدای طرف در فیلم شما هست، تصویری از محیط مصاحبه هم هست، اما فقط صورت طرف را نمی‌بینیم.
اگر می‌خواهید از جواب‌ها، با صدا و تصویر طرف مصاحبه در فیلم‌تان استفاده کنید، حتما به او بگویید و کسب اجازه کنید. اما اگر می‌خواهید مصاحبه کنید تا اطلاعات بیشتری کسب کنید و بعدا از آن اطلاعات، فقط در نوشتن فیلم‌نامه استفاده کنید (یعنی فقط نیاز به اطلاعات آن فرد دارید، و نمی‌خواهید خود آن فرد را در فیلم بیاورید) این مورد را هم به او بگویید. چون ممکن است فردی مصاحبه کند و بعدها توقع داشته باشد که چرا من در فیلم شما حضور ندارم؟ - در فصل قبلی این مطالب، نکاتی دیگری را گفته بودیم. علاوه بر آن‌ها، و موارد بالا، ایجاد فضای صمیمی و محترمانه در زمان مصاحبه، و راحت‌بودن هم مهم است: اگر فرد دوست دارد روی فلان صندلی یا مبل بنشیند، اجازه بدهید که راحت باشد، و مدام امر و نهی نکنید. برای چیدمان صحنه، می‌توانید به او پیشنهاد بدهید که فلان‌جا بنشیند، فلان لباس را بپوشد، اما اجازه بدهید که اگر راحت نبود، خودش انتخاب کند.
- خوب گوش بدهید. در زمان مصاحبه، چه برای کسب اطلاعات، چه برای استفاده در یک فیلم، بازی‌گوشی نکنید. رفتاری نکنید که طرف فکر کند شما اصلا به حرف او گوش نمی‌کنید. سعی کنید به حرف‌هایش علاقه نشان بدهید، وسط حرفش نپرید، اما اگر دیدید نکته‌ای را فراموش کرده یا سخت حرف می‌زند، با گفتن چند کلمه‌ی کلیدی و یادآوری خط اصلی مصاحبه، او را یاری کنید.
جوری رفتار کنید که معلوم باشد هر دو طرف از این مصاحبه لذت می‌برند.
دوربین عکاسی، دوربین فیلم‌برداری، گوشی موبایل، ضبط صوت خبرنگاری، دستگاه ضبط صدا (ری‌کوردر)، خودکار و دفتر یادداشت، و… هریک از این‌ها را که دارید یا می‌توانید فراهم کنید، در تمام مراحل تحقیق همراه‌تان داشته باشید.
سعی کنید علاوه بر یادداشت‌برداری روی کاغذ، صداها را (البته با اجازه‌ی افراد و رعایت قوانین) ضبط کنید. اگر توانستید از تمام مراحل تحقیق، فیلم هم بگیرید، عکاسی هم بکنید.
این کارها هم باعث می‌شود که اطلاعات را دقیق ثبت کنید، هم ممکن است بعدا در مرحله‌ی ساخت فیلم، همین صداها و تصاویر بخشی از فیلم شما بشوند.
